cümle

Cümle, anlam ifade eden en küçük dilsel birimidir. Türkçede cümle iki ana türe ayrılır: fiil cümlesi ve isim cümlesi. Fiil cümlesinde çekimli bir fiil cümledeki temel öğe olur ve çoğu zaman özne, nesne ve zaman ekleriyle genişletilir. Örnek: Ali elmayı yiyor. İsim cümlesinde ise özne ile bir isim ya da sıfat kullanılır; çoğu zaman “olmak” fiili dolaylı olarak ima edilir. Örnek: Hava güzel.

Cümleler amacı bakımından bildirme, soru, emir ve ünlem cümleleri olarak sınıflandırılır. Bildirme cümleleri bilgi verir; soru cümleleri sorar; emir cümleleri komut verir; ünlem cümleleri ise duyguyu vurgular. Türkçede soru cümleleri genellikle soru ekleri veya soru kelimeleriyle oluşturulur ve işaret olarak soru işaretiyle sonlanır.

Türkçede temel sözdizimi özne-nesne-fiil şeklinde çalışır; dil eklemeli olduğundan kök kelimelere zaman, şahıs, olumsuzluk gibi anlamlar yazılı ekler olarak eklenir. Cümlede özne çoğu zaman öznesiz de kurulur; fiil sonundaki kişi eki öznenin kimliğini gösterir. Noktalama işaretleri cümleleri bitirir: nokta, soru işareti, ünlem işareti.

Etimoloji olarak cümle, Arapçajumla (جملة) kökenli olup Osmanlı Türkçesi üzerinden Türkçeye geçmiştir ve genel olarak bir ifade ya da anlamlı bir bütün oluşturan deyimi veya düşünceyi belirtir.