cümleler

Cümleler, dilde bir düşünceyi ifade eden temel iletişim birimleridir. Türkçede bir cümle genellikle özne ve yüklemi kapsar; fiiller, kip ve zaman ekleriyle çekimlenir ve özneden bağımsız olarak ya da öznesi açıkça belirtilmiş biçimde kurulabilir. Türkçede söz sırası özne-nesne-fiil olmakla birlikte ekler sayesinde işaretler ve yapılar değişir. Cümleler, nokta, soru işareti veya ünlem ile son bulur ve anlamı tamamlar.

İşlev açısından cümleler dört temel gruba ayrılır: bildirme (declarative), soru (interrogative), emir (imperative) ve ünlem (exclamative). Örneğin, "Bugün hava güzel." bildirme; "Hava güzel mi?" soru; "Gelin!" emir; "Ne kadar güzel!" ünlemdir. Bu türler, cümle sonundaki işaretlere ve söz dizimi tercihine bağlı olarak belirlenir.

Yapısal olarak basit ve birleşik cümleler olarak da sınıflandırılır. Basit cümle tek bağımsız cümleden oluşur. Birleşik cümle ise en az iki bağımsız cümle ya da bağımlı cümlede oluşan yapı kullanan cümlelerdir; bağlaçlar veya üst düzey tamlamalarla kurulur. Örnekler: "Ders çalıştım." (basit) "Ders çalıştım ve sınavı geçtim." (birleşik, iki bağımsız cümle) "Ders çalıştığım için geç kaldım." (bağımlı cümle içerir).

Türkçe cümleler, çoğunlukla eklerle ifade edilen bir morfolojik yapıya sahiptir. Kişi ve zaman kipleri fiil köküne eklenir; olumsuzluk ekleri ve yönelme ekleri ile anlamlar değişir. Bu ekler, sözcüğün başına veya sonuna gelir. Ayrıca bağlaçlar kullanılarak birleşik cümleler kurulur. Noktalama işaretleri cümlenin türünü ve tonunu gösterir: noktadan sonra yeni cümle başlar; soru işaretleri ve ünlem işaretleri kullanılır.