transkrypcj

Transkrypcja to proces przekształcania informacji zapisanej w jednym formacie na inny. W naukach biologicznych oznacza syntezę RNA na matrycy DNA, kluczowy etap ekspresji genów. W językoznawstwie odnosi się do zapisu dźwięków mowy w postaci pisemnej lub cyfrowej.

Biologicznie transkrypcja polega na odczytaniu matrycy DNA przez RNA polimerazę i syntezie RNA w kierunku 5'→3'. U prokariotów zachodzi w cytoplazmie i często łączy się z translacją. U eukariontów odbywa się w jądrze, wymaga czynników transkrypcyjnych i promoterów, a jej początki zależą od promoterów (np. bakteryjny -35/-10, eukariontów TATA). Elongacja tworzy rosnący RNA, a terminacja kończy transkrypcję. W eukariontów po transkrypcji następuje przetwarzanie potranskrypcyjne: dodanie czapki 5', poliadenylacja końca 3' i splicing intronów.

Regulacja transkrypcji zachodzi na wielu poziomach. W bakteriach kontroluje operony i czynniki sigma; w eukariontów — czynniki transkrypcyjne, elementy wzmacniające i remodelowanie chromatyny. Do transkryptów należą mRNA, rRNA, tRNA oraz ncRNA. Epigenetyka (metylacja DNA, modyfikacje histonów) wpływa na dostępność matrycy.

W językoznawstwie transkrypcja oznacza zapis dźwięków mowy za pomocą znaków pisma lub znaków fonetycznych. Rozróżnia się transkrypcję fonetyczną (odzwierciedla rzeczywiste brzmienie) i fonemiczną (odzwierciedla system dźwięków języka). Najczęściej używa się alfabetu fonetycznego międzynarodowego (IPA). Transkrypcje mogą być szerokie lub wąskie, w zależności od celów badawczych.

Transkrypcja stanowi fundament wielu dziedzin, od molekularnej biologii po językoznawstwo i przetwarzanie języka naturalnego.