sterrenstelsel

Een sterrenstelsel is een grote, zwaartekrachtgebonden verzameling van sterren, gas, stof en donkere materie. Het bevat doorgaans miljoenen tot honderden miljarden sterren, naast interstellaire gaswolken en een halo van donkere materie. De omvang varieert van duizenden tot honderdduizenden lichtjaren in diameter; veel stelsels hebben een schijf waarin sterrenvorming plaatsvindt. In het centrum bevindt zich bij veel stelsels een supermassief zwart gat.

Er bestaan verschillende hoofdtypes sterrenstelsels: spiraalstelsels, elliptische stelsels, lenticulaire stelsels en onregelmatige stelsels. Spiraalstelsels hebben een platte schijf met spiraalarmen en meestal een centrale bulge; elliptische stelsels hebben een bolvormige structuur en weinig gas; lenticulaire stelsels combineren kenmerken van spiralen en elliptische stelsels met een beperkte schijf; onregelmatige stelsels missen een duidelijke vorm en vertonen vaak wisselende stervorming. Kleine dwergstelsels komen ook voor.

De meeste sterrenstelsels bestaan uit een centrale bulge, een of meer schijven, een halo en gasreservoirs. Hun bewegingen leveren informatie over de aanwezigheid van donkere materie. Voorbeelden zijn de Melkweg en Andromeda, beide spiraalstelsels; in de buurt bevinden zich dwergstelsels zoals de Grote en Kleine Magelhaanse Wolk.

Astronomische waarnemingen bestrijken het volledige elektromagnetische spectrum. Afstandsbepaling gebeurt met methoden zoals Cepheïden en Type Ia-supernovae; roodverschuivingen worden gebruikt bij verre stelsels. Rotatiecurves en zwaartekrachtslensvorming leveren bewijs voor donkere materie en helpen de evolutie van stelsels te verklaren.

Samengevat vormen sterrenstelsels de belangrijkste bouwstenen van het zichtbare universum en geven zij inzichten in kosmische geschiedenis en structuur.