stamcelpotentie

Stamcelpotentie is het vermogen van stamcellen om zich te differentiëren in verschillende celtypen en weefsels. De potentie bepaalt welke afgeleide cellen mogelijk zijn en hoe stamcellen kunnen bijdragen aan weefselonderhoud, herstel en ontwikkeling. Potentie hangt samen met genetische en epigenetische factoren en kan door signalen uit de omgeving worden beïnvloed.

Er worden verschillende niveaus van potentie onderscheiden: totipotent, pluripotent, multipotent, oligopotent en unipotent. Totipotente cellen kunnen alle celtypen vormen, inclusief placenta, en komen voor in de vroegste embryo-ontwikkelingsstadia. Pluripotente cellen kunnen alle celtypen van de drie kiembladen vormen, maar niet de placenta (voorbeeld: embryonale stamcellen en geïnduceerde pluripotente stamcellen, iPSCs). Multipotente cellen kunnen cellen uit verwante weefsels vormen, zoals hematopoëtische stamcellen die verschillende bloedceltypen voortbrengen. Oligopotente en unipotente cellen zijn beperkter: oligopotent kan een klein aantal verwante celtypen opleveren, unipotent kan nog maar één celtype genereren.

Bronnen van stamcellen variëren. Embryonale stamcellen zijn pluripotent en afkomstig uit de inner cell mass van een blastocyst. Volwassen (adult) stamcellen bevinden zich in weefsels en zijn doorgaans multipotent. Geïnduceerde pluripotente stamcellen ontstaan door reprogrammering van somatische cellen en combineren pluripotentie met een relatief lagere immunogene risiko. Potentie wordt mede bepaald door de stamcelomgeving of niche en door differentiatieregels die in het laboratorium kunnen worden toegepast.

Toepassingen omvatten klinische behandelingen zoals beenmergtransplantaties en exploraties in regeneratieve geneeskunde, evenals modelvorming met organoïden. Uitdagingen zijn onder meer tumorvorming bij pluripotente cellen, immuniteit en afstemmingsproblemen, variabiliteit in markeringen en controles, en ethische of regelgevinggerelateerde kwesties bij gebruik van embryonale stamcellen.