slaapwaakregulatie

Slaap-waakregulatie is het biologische systeem dat bepaalt wanneer men slaapt en wakker is, hoe lang dit duurt en in welke slaapfasen men verkeert. Het bestaat uit twee onderling verbonden processen: een circadiaan timing-systeem (proces C) en een homeostatische slaapdruk (proces S). Het circadiane systeem stuurt dagelijkse ritmes van alertheid en slaperigheid aan, terwijl de homeostatische druk toeneemt naarmaat men wakker blijft en verdwijnt tijdens slaap.

Het centrale mechanisme ligt in de suprachiasmatische nucleus (SCN) van de hypothalamus. Lichtinval via het netvlies bereikt de SCN en stelt de biologische klok bij. ’s Avonds stijgt de afgifte van melatonine, wat de slaperigheid bevordert. De homeostatische druk ontstaat door ophoping van adenosine tijdens wakker zijn. Verschillende neurotransmitters, waaronder GABA, orexine (hypocretine) en monoaminen, moduleren de overgang tussen wakkerheid en slaap en tussen slaapfasen.

Licht is de belangrijkste zeitgever, maar ook maaltijden, sociale factoren en dagelijkse routines hebben invloed op het ritme. Een goede afstemming van proces C en proces S bevordert zowel kwalitatieve slaap als waakzaamheid over de dag.

Verstoringen van slaap-waakregulatie kunnen leiden tot circadiane ritmestoornissen (bijvoorbeeld jetlag of ploegendienst), slapeloosheid of hypersomnie. Ouderen en mensen met beperkte lichtblootstelling kunnen grotere klachten ervaren. Behandelingsopties omvatten lichttherapie, melatonine, gedragstherapie en chronotherapie, gericht op regelmatige slaap- en waaktijden en consistente blootstelling aan licht.

---