proportionaliteitstoets

Proportionaliteitstoets is een juridische methode die in de Nederlandse grond- en bestuursrechtspraak wordt toegepast om te bepalen of een overheidsmaatregel die rechten of belangen raakt, evenredig is aan het nagestreefde doel. De toets helpt te beoordelen of de beperking of tussenkomst noodzakelijk en gerechtvaardigd is in verhouding tot het beoogde belang.

De toets wordt veel toegepast in constitutionele en publiekrechtelijke contexten, maar ook in EU-rechtelijke en mensenrechtelijke kaders. Hij komt aan bod bij de beoordeling van wet- en regelgeving, bestuurshandelingen en handhavingsmaatregelen door overheidsinstanties. Politieke beslissingen en bestuursdwang worden daarmee aan streng toezicht onderworpen vanuit het principe dat ingrijpende maatregelen niet verder mogen gaan dan noodzakelijk is.

Meestal wordt bij de proportionaliteitstoets een viertal criteria gehanteerd: een legitiem doel, geschiktheid van de maatregel om dat doel te bereiken, noodzakelijkheid (of er geen minder ingrijpende middelen mogelijk zijn), en proportionaliteit in de zin van een afweging tussen de zwaarte van de ingreep en het beoogde voordeel. Soms wordt de toets als drieledige afweging gepresenteerd, waarbij de noodzakelijkheid en de afweging in de strikte zin samengaan.

In de praktijk vraagt de toets om een onderbouwde analyse van de gevolgen voor betrokkenen en een verantwoorde afweging tussen publiek belang en individuele rechten. Zo draagt de proportionaliteitstoets bij aan de rechtsstatelijke kriterium van noodzakelijkheid en evenredigheid in besluitvorming.