pobudzacze

Pobudzacze to grupa substancji i bodźców, które zwiększają aktywność ośrodkowego układu nerwowego lub tempo metabolizmu organizmu, prowadząc do pobudzenia, czujności, poprawy koncentracji i zwiększonej aktywności psychomotorycznej. Mogą być naturalne lub syntetyczne, farmakologiczne lub niefarmakologiczne; w szerokim sensie obejmują zarówno leki przepisane, jak i substancje używane rekreacyjnie. W praktyce termin ten bywa synonimem stymulantów.

Typy pobudzaczy obejmują m.in. ośrodkowe stimulujące (pobudzacze OUN) takie jak amfetamina i jej pochodne, metanfetamina, MDMA; inhibitory zwrotnego wychwytu monoamin (np. metylofenidat, amfetamina); kokaina; modafinil i armodafinil; kofeina, teobromina; nikotyna. Różnią się mechanizmem i profilem bezpieczeństwa. W medycynie stosuje się m.in. metylofenidat i atomoksetynę w ADHD, modafinil w narkolepsji; w sporcie i kulturystyce niektóre związki bywają używane nielegalnie.

Mechanizmy działania pobudzaczy obejmują najczęściej podnoszenie poziomu neuroprzekaźników w synapsach, na przykład poprzez pobudzanie uwalniania dopaminy i noradrenaliny (amfetamina), blokowanie ich wychwytu zwrotnego (metylofenidat, kokaina) lub antagonizm receptorów adenozynowych (kofeina). Niektóre substancje wpływają także na inne układy neurochemiczne, co kształtuje ich działanie i profil działań niepożądanych.

Efekty i ryzyka: krótkotrwale zwiększają czujność, energetyczność i wydajność, mogą poprawiać koncentrację; długotrwale wiążą się z bezsennością, lękiem, kołataniem serca, wzrostem ciśnienia, zaburzeniami apetytu, uzależnieniem oraz tolerancją i objawami odstawienia. Ze względu na potencjał nadużycia, regulacje prawne oraz zalecane dawki różnią się w zależności od kraju.

Pobudzacze mają zastosowania medyczne (np. ADHD, zaburzenia snu) i codzienne, ale ich nadużywanie niesie poważne ryzyko zdrowotne. Należy stosować je zgodnie z zaleceniami lekarza i unikać samowolnego użycia w celach rekreacyjnych.