paradygmatami

Paradygmat (w liczbie mnogiej paradygmaty) to pojęcie opisujące ramy teoretyczne, w których funkcjonuje dany obszar nauki lub dyscyplina. Pojęcie wywodzi się z greckiego paradeigma i odnosi do zestawu założeń, metod, standardów obserwacji oraz problemów badawczych, które są akceptowane przez społeczność naukową w określonym czasie.

Paradygmaty kształtują sposób formułowania pytań badawczych, interpretowania danych i oceny hipotez. Stanowią także normę dla prowadzenia badań, wyboru narzędzi i kryteriów uznania rezultatów. W ich ramach prowadzi się tzw. normalną naukę, której celem jest rozwijanie istniejących rozwiązań i rozjaśnianie drobnych rozbieżności, a nie rewolucyjna zmiana podstaw.

Pojęcie paradygmatu było szeroko rozwinięte w naukach przez Thomasa Kuhna, który w dziele Struktura rewolucji naukowych (1962) opisał, jak postęp naukowy przebiega w cyklach: okresy normalnej nauki, następne kryzysy i wreszcie zastąpienie jednego paradygmatu innym, co nazywa rewolucją naukową. W ten sposób zmieniają się pytania badawcze, techniki badawcze oraz interpretacje obserwacji.

Paradygmaty znajdują zastosowanie nie tylko w naukach przyrodniczych, lecz także w naukach społecznych, humanistycznych i w praktyce organizacyjnej. Są narzędziem do rozumienia, dlaczego dana społeczność naukowa przyjmuje określone wyjaśnienia i metody, oraz jak dochodzi do zmiany perspektyw w odpowiedzi na nowy dowód.