paradoksy

Paradoksy to twierdzenia, sytuacje lub problemy, które prowadzą do sprzeczności lub do wniosku sprzecznego z intuicją. Mogą wynikać z założeń logiki, semantyki lub epistemologii i często służą do kwestionowania lub testowania fundamentów myślenia.

Klasyfikacja paradoksów jest złożona. W praktyce wyróżnia się paradoksy logiki, semantyki i epistemologii. Paradoksy logiczne prowadzą do sprzecznych wniosków przy poprawnym stosowaniu zasad logiki; paradoksy semantyczne dotyczą znaczenia i prawdy w języku; epistemologiczne odnoszą się do poznania i pewności. Do klasycznych przykładów należą paradoks kłamcy, w którym zdanie „To zdanie kłamie” prowadzi do sprzeczności; paradoks Russella dotyczący zbiorów, które nie należą do siebie; paradoks Zenona z Elei (Achilles i żółw) dotyczący ruchu i podziałów; paradoks fryzjera (barbera) pytający, czy fryzjer, który strzyże wszystkich mężczyzn nie strzygących się sami, strzyże również siebie; paradoks stosu (sorites) o wskazywaniu granic w logicznie ostrej granicy między pojedynczymi elementami a całością.

Znaczenie i zastosowania paradoksów obejmują ujawnianie ograniczeń języka, logiki i założeń poznawczych. Pobudzają precyzyjne formułowanie twierdzeń, wpływają na rozwój teorii zestawów, logiki formalnej i filozofii nauki, a także bywają używane w kulturze popularnej do ilustrowania złożoności i niejednoznaczności ludzkiego myślenia.