opioidy

Opioidy to grupa substancji, które oddziałują na receptory opioidowe w układzie nerwowym. Wyróżnia się trzy główne grupy: naturalne alkaloidy opium (morfina, kodeina, tebaína), półsyntetyczne (heroina, oksykodon, hydrokodon, buprenorfina) oraz syntetyczne (fentanyl, metadon, tramadol, wiele innych). Niektóre z nich mają zastosowania medyczne, inne są używane rekreacyjnie lub nielegalnie.

Działanie opioidów wynika głównie z agonizmu receptorów μ-operioidowych w mózgu i rdzeniu kręgowym, a także receptorów κ i δ w mniejszych stopniach. Efekty obejmują silne działanie przeciwbólowe, uspokojenie, euforię, zwężenie źrenic i spowolnienie oddechu, a także zaparcia. Periferyjne działanie niektórych opioidowych leków przeciwbiegunkowych (np. loperamidu) ogranicza przechodzenie efektów do centralnego układu nerwowego.

W medycynie opioidy stosuje się w leczeniu ciężkiego bólu, podczas zabiegów operacyjnych oraz jako część terapii uzależnień (metadon, buprenorfina). Jednak ich użycie wiąże się z ryzykiem tolerancji, zależności fizycznej i psychicznej, a także objawów odstawienia po zaprzestaniu. Przedawkowanie może prowadzić do śmierci wskutek depresji oddechowej.

Leczenie przedawkowania opiera się na szybkim podaniu antagonisty receptorów opioidowych, najczęściej naloksonu. Opioidy mają długą historię użycia sięgającą do opium; morfina została wyizolowana w XIX wieku. W wielu krajach są ściśle regulowane jako substancje kontrolowane; ich medyczne zastosowanie wymaga odpowiednich przepisów, nadzoru i ostrożności.