nitroglütserin

Nitroglütserin, glyceryl trinitrat (GNT) olarak da bilinen, organik bir nitrat esteridir. Hem patlayıcı bir madde olarak kullanılır hem de tıbbi olarak güçlü bir damar genişletici (vasodilatör) olarak değerlendirildiği için kardiyoloji alanında da yer alır. Patlayıcı formu dinamit yapımında kullanılırken, tıbbi formu özellikle angina pectoris tedavisinde başvurulan bir ilaçtır.

Kimyasal olarak nitroglütserin C3H5N3O9 formülüne sahiptir. Üretimi, gliserin’in yoğun nitrasyonu ile gerçekleştirilir ve yüksek enerji taşıdığı için darbe, sürtünme ve ısıya karşı son derece hassastır. Endüstriyel kullanımlarda güvenlik nedeniyle inert dağıtıcılar ile karışımlarda veya stabilizatörlerle işlenir.

Tıbbi olarak nitroglütserin, nitratlar aracılığıyla nitrik oksit (NO) salınımını tetikler ve guanylat siklazı aktive ederek damar düz kasını gevşetir. Venöz damarların genişlemesi preload’ı azaltır ve koroner kan akışını dolaylı olarak iyileştirir. Hızlı etkili formları sublingual tabletler veya sprey olarak kullanılır; profilaktik amaçla transdermal bant veya topikal merhemler de uygulanır. Etkisi dakikalar içinde başlar ve genelde 30–60 dakika sürer. Tolerans gelişebildiğinden uzun süreli kullanım uyum şartlarına bağlıdır.

Olası yan etkiler arasında baş ağrısı, baş dönmesi, yüz kızarması ve hipotansiyon bulunur. Fosfodiesteraz inhibitörleri ile etkileşimde ciddi hipotansiyon riski artabilir. Kullanımında kan basıncı, volüm durumları ve bildirilmiş kontrendikasyonlar dikkate alınır.

Güvenlik açısından nitroglütserin, patlayıcı özelliğinden dolayı sıkı düzenlemelere tabidir. Karanlık cam şişelerde, serin ve kuru yerde saklanmalı; ısı, şok ve aşırı sıcaklardan uzak tutulmalıdır. Tarihi olarak dinamit yapımında da kullanılan bu madde, Sobrero’nun sentezi (1840’lar) ile keşfedilmiş ve Nobel tarafından dinamit üretiminde güvenli form olarak genişlemiştir.