nieobserwowalne

Nieobserwowalne to pojęcie używane w naukach ścisłych i społecznych do opisania zjawisk, obiektów lub cech, które nie mogą być bezpośrednio obserwowane ani mierzone standardowymi metodami. Mogą to być konstruktory teoretyczne, takie jak latentne cechy, które wpływają na obserwowane dane, lub zjawiska istniejące jedynie poprzez modele.

W statystyce i ekonometrii zmienne nieobserwowalne występują jako ukryte stany lub cechy, które estymuje się na podstawie danych obserwowanych. Przykłady to zdolności, motywacja, ryzyko lub preferencje konsumenta, oceniane za pomocą metod takich jak analiza czynnikowa, modele strukturalne czy modele stanu ukrytego.

W fizyce teoretycznej i filozofii nauki pojęcie nieobserwowalnego odnosi się do hipotez lub bytów, które nie są dostępne bezpośrednio za pomocą zmysłów ani pomiarów. Dyskusje obejmują kwestie identyfikowalności i falsyfikowalności, temat realizmu naukowego versus instrumentalizmu, a także rolę modeli jako narzędzi poznawczych.

W praktyce naukowej używa się pojęć zastępczych, takich jak zmienne proxy, oraz analiz wrażliwości, by ocenić wpływ nieobserwowalnych konstrukcji na wyniki badań. Nieobserwowalne nie muszą oznaczać nieprawdy; często odzwierciedlają ograniczenia pomiarów lub teoretyczne założenia.

Zobacz także: zmienne latentne, ukryte zmienne, modele ukryte; identyfikowalność; epistemologia.