klinkerverandering

Klinkerverandering is een taalkundig begrip voor veranderingen in klinkers binnen woorden of tussen verwante vormen. Het omvat zowel historische als hedendaagse verschuivingen van klinkers in een taal, die kunnen voortkomen uit morfologische belasting, klankverbanden of ouderwetse klankwetten. In de Nederlandse linguïstiek wordt de term gebruikt om uiteenlopende processen te beschrijven waarbij de klinkerkwaliteit, klanklengte of klankpositie verandert.

Veelvoorkomende vormen van klinkerverandering zijn onder meer ablaut, umlaut, diphthongevorming en lengteveranderingen. Ablaut is een interne klinkerwisseling in stammen, die vooral bij sterke werkwoorden zichtbaar is; in het Nederlands zien we bijvoorbeeld zingen, zong, gezongen, waarbij de klinker in de stam verandert. Umlaut is een vowelverschijnsel waarbij de klinker in de stam verandert door invloed van een volgende klinker of van een achterliggende vorm, wat in het Duits zichtbaar is in woorden als Mutter en Mütter. Diphthongisering verwijst naar het ontstaan of de verschuiving naar een tweeklank (een monophthong wordt een diphthong), terwijl lengteveranderingen betrekking hebben op historische verschuivingen in klinkerlengte in woordbestaansvormen.

Oorzaken en gevolgen van klinkerverandering zijn onder meer morfologische afleiding, communicatie tussen klankgroepen en historicale reconstructie. Deze processen zijn belangrijk voor etymologie, het begrijpen van klankwetten en het traceren van de ontwikkeling van woordenschat over tijd. In dialectologie en historische taalkunde leveren klinkerveranderingen aanwijzingen op over taalfamilierelaties en de reconstructie van vroege stadia van talen.