irrationaalsetest

Irrationaalsetest is een verzamelnaam voor een groep psychometrische instrumenten die bedoeld zijn om irrationele denkpatronen en cognitieve biases bij individuen te meten. In de psychologie worden deze tests gebruikt om te begrijpen hoe onlogische overtuigingen en overmatige zekerheid besluitvorming en emotionele reacties beïnvloeden.

Historisch gezien komt de term voort uit onderzoek naar rationaliteit en besluitvorming, onder invloed van theorieën over cognitieve biases van onder meer Kahneman en Tversky, aangevuld met aandacht voor irrationele overtuigingen in therapeutische contexten. Er bestaat geen enkele standaardtest; er zijn meerdere varianten die per domein verschillen in focus en constructie.

Methodisch gezien bestaan irrationaaltesten vaak uit scenario’s en stellingen die respondenten beoordelen op een Likertschaal of via ja/nee-antwoorden. Subschalen kunnen gericht zijn op catastrophiseren, overgeneraliseren, stelligheid van overtuigingen en magisch denken, waarbij de scores doorgaans leiden tot een algemene irrationaality index en per domein gerapporteerde subscores.

Toepassingen van irrationaaltesten vinden plaats in klinische settings, waar ze kunnen helpen irrationele overtuigingen te herkennen die therapie bemoeilijken, en in onderwijs of organisaties om kritisch denken en besluitvormingsvaardigheden te versterken. De tests dienen wel met voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd, aangezien response bias en culturele verschillen de resultaten kunnen beïnvloeden.

Kritiek en beperkingen betreffen vaak constructvaliditeit en bias van zelfrapportage, evenals de generaliseerbaarheid over culturen en contexten. Resultaten dienen te worden gezien als indicatief en aanvullend op andere diagnostische informatie.

Zie ook irrationele overtuigingen, cognitieve biases, rationeel denken, metacognitie.