foutenschatting

Foutenschatting is een linguïstisch fenomeen waarbij een spreker tijdens het spreken een woord kiest dat niet aansluit bij de bedoelde betekenis of zinsstructuur. Het gaat om ongeplande woordvervanging in plaats van een bewuste woordkeuze, en het kan leiden tot verwarring of humoristische effecten. In veel gevallen wordt een foutenschatting veroorzaakt door de onderlinge competitie tussen verwante woorden in het lexicon, waardoor een ongewenst woord vrijkomt in de productie van zinnen.

Oorzaken en mechanismen zijn onder meer vermoeidheid, afleiding, spanning of stress, en meertaligheid waarbij elementen uit verschillende talen elkaar beïnvloeden. Onzekerheid bij woordophaling (retrieval) kan ertoe leiden dat een verwant woord of een klanknabij woord eerder geactiveerd wordt dan het beoogde woord. Foutenschatting kent verschillende typen: semantische fouten, waarbij een woord uit een gerelateerd betekenisveld gekozen wordt; fonologische fouten, waarbij een woord klinkt als het bedoelde woord maar een andere betekenis heeft; en morfologische fouten, waarbij de structuur van een woord niet strookt met de context.

Foutenschatting wordt bestudeerd binnen de psycholinguïstiek en wordt gezien als een normaal verschijnsel in taalproductie, zelfs bij taalexperts. Het verschilt van opzettelijke malapropismen of van dolle spraak die bewust wordt gebruikt. Gerelateerde concepten zijn slips of the tongue, die in verschillende talen voorkomen, en het tip-of-the-tongue-fenomeen, waarbij men een woord slechts tijdelijk kan ophalen.

Zie ook: slips of the tongue, malapropisme, tip-of-the-tongue.