Parallellismen

Parallellismen is een retorisch middel waarbij opeenvolgende zinnen of zinsdelen een vergelijkbare grammaticale structuur delen. Het doel is evenwicht, ritme en nadruk, waardoor de tekst duidelijker en beter onthoudbaar wordt. De term komt van het Griekse paralellēs, naast of langs.

Er zijn verschillende vormen van parallellisme. Synonymisch parallellisme herhaalt de gedachte in andere bewoordingen, bijvoorbeeld: “Zij was vol vertrouwen, zij was vastberaden.” Antithetisch parallellisme zet tegenstellingen tegenover elkaar, zoals: “Hij lachte, maar zijn ogen vertelden niets.” Synthetisch (of constructief) parallellisme voegt in de tweede helft aanvullende informatie toe, bijvoorbeeld: “Zij werkte hard, en daardoor groeide haar reputatie.” In de literatuur en retoriek komt parallellisme veel voor, vooral in poëzie en toespraken, maar ook in moderne proza en reclame-uitingen.

Historisch gezien is parallellisme een kernkenmerk van klassieke retoriek en van de teksten van de Bijbel, waar regelmatige, evenwichtige zinsstructuren de boodschap versterken. Tegenwoordig wordt het besproken in taal- en literaire analyse als middel om structuur, cadans en overtuigingskracht te beoordelen. Het begrip is breed toepasbaar over talen heen en blijft een instrument voor schrijvers en sprekers die helderheid en ritme willen bevorderen.