Modaliteitssferen

Modaliteitssferen is een begrip uit de linguïstiek waarmee men de verschillende contexten of domeinen aanduidt waarin modaliteit tot uitdrukking komt in taal. Modaliteit verwijst naar de houding van de spreker ten opzichte van de proposities die door zinnen worden uitgedrukt, bijvoorbeeld omtrent mogelijkheid, noodzaak, toestemming of wens. De sferen helpen bij het onderscheiden van verschillende soorten modality die met modale werkwoorden, bijwoorden of overige uitdrukkingen tot stand komen.

De drie belangrijkste sferen zijn epistemisch, deontisch en dynamisch. De epistemische sfeer gaat over wat waarschijnlijk of bewezen wordt geacht op basis van bewijs of redeneerlogica, bijvoorbeeld: Het kan morgen regenen. Hier geeft de spreker een inschatting weer in plaats van een verplichting of toestemming. De deontische sfeer betreft verplichting, toestemming of verbod, zoals Je moet dit doen of Je mag hier niet roken. De dynamische sfeer verwijst naar vermogen, willendheid of disposities van een agent, bijvoorbeeld Hij kan hard lopen of Ze wil helpen.

Modale uitdrukkingen kunnen meerdere sferen tegelijk bestrijken en de interpretatie hangt sterk af van context, tijd, negatie en de samenwerking met andere werkwoorden. Bijvoorbeeld kunnen/kan in sommige gevallen zowel dynamisch als epistemisch gelezen worden, afhankelijk van de situatie. Daarnaast kunnen talen verschillende systemen of mappings hebben tussen modale vormen en sferen, wat cross-linguïstische analyse vereist. Het begrip modaliteitssferen biedt zo’n raamwerk om modale betekenissen systematisch te ordenen en te vergelijken.