Holisme

Holisme is een benadering in de filosofie, wetenschappen en praktijk die ervan uitgaat dat systemen als geheel begrepen moeten worden, omdat attributen van het geheel niet altijd afgeleid kunnen worden uit de eigenschappen van afzonderlijke onderdelen. Het legt nadruk op relaties, afhankelijkheden en emergente eigenschappen die ontstaan uit de interacties tussen delen. Dit staat tegenover het reductionistische inzicht, dat systemen verklaart door hun onderdelen afzonderlijk te analyseren.

Historisch is de term populair gemaakt door de Zuid-Afrikaanse denker Jan Smuts in zijn werk uit 1926, waarin hij holisme als een filosofische stroming beschreef. In de wetenschappelijke context groeide holisme uit tot systeemtheorie, cybernetica en de systeemkunde, waarbij het begrip van complexe, adaptieve systemen centraal staat.

Toepassingsgebieden zijn onder andere de ecologie en biologie, waar men systemen als geheel bestudeert; sociologie en antropologie, waar samenlevingen als verweven netwerken worden gezien; en de geneeskunde en zorg, waarin aandacht voor lichamelijke, cognitieve en sociale factoren de gezondheid beïnvloedt. Holistische geneeskunde verwijst naar benaderingen die mens en omgeving in samenhang bekijken, en sluit aan bij, maar verschilt van, Evidence-Based Medicine doordat het verschillende dimensies meeneemt.

Kritiek richt zich op vagiteit en het moeilijk toetsbaar maken van holistische uitspraken; sommigen vrezen dat het kan leiden tot teleologische aannames of gebrek aan streng empirisch bewijs. In de praktijk wordt vaak gestreefd naar een geïntegreerde benadering die zowel contextualisering als empirisch onderzoek combineert.

Samengevat biedt holisme een raamwerk om systemen te begrijpen door hun totaliteit en context, niet uitsluitend door de optelsom van hun onderdelen.