Deontisen

Deontisen is een term die in de filosofie en logica wordt gebruikt om deontische concepten of normatieve modaliteiten aan te duiden. Deze concepten beschrijven wat een agent ought (verplicht), may (toegestaan) of may not (verboden) behoort te doen onder bepaalde omstandigheden. In het Nederlands wordt vaak gesproken van plichten (verplichtingen), toestemming en verboden. Deontische logica bestudeert formaliseringen van deze noties en hoe zij zich tot elkaar verhouden.

Het begrip is afgeleid van het Griekse deontos, wat “wat men moet doen” betekent, en is centraal in de deontische logica, een tak van modale logica. In de klassieke deontische logica worden operatoren gebruikt zoals O p voor “het behoort dat p” en P p voor “het is toegestaan dat p” (soms wordt F p gebruikt voor “het is verboden dat p”, of als ¬P p).

Modellen proberen de correcte verdeling van verplichtingen en toestemmingen in samenlevingen of systemen te beschrijven en te redeneren over conflicterende plichten. Toepassingen bevinden zich in ethiek en rechtsleer, waar men wil begrijpen wat men verplicht is, wat men mag doen en wat verboden is; en in kunstmatige intelligentie en multi-agent systemen waar normen en regels automatisch moeten worden afgedwongen.

Kritiek op deontische logica betreft onder meer paradoxen zoals conflicterende plichten en moeilijkheden bij het modelleren van morele noties zoals morele juistheid en gewetensbeoordeling. Zie ook: deontische logica, verplichting, toestemming, verbod, modale logica.