zonnewijzers

Een zonnewijzer is een instrument dat de tijd aangeeft door de schaduw van een gnomon op een calibratievlak. De positie van de schaduw op de wijzerplaat komt overeen met lokale zonnetime en varieert gedurende de dag met de stand van de zon.

Bij het ontwerp wordt de hoek van de gnomon afgestemd op de breedtegraad van de locatie; de randlijnen op de wijzerplaat zijn zo georiënteerd dat ze in het noordelijk halfrond naar het noorden wijzen (in het zuidelijk halfrond naar het zuiden). De wijzerplaat kan horizontaal, verticaal of analemmatisch zijn. In alle gevallen zijn de uurlijnen berekend voor de plek en moeten correcties voor de vergelijkingstijd en de geografische lengte worden toegepast om kloktijd te verkrijgen.

Er bestaan verschillende typen zonnewijzers. Een horizontale wijzerplaat ligt plat; een verticale plaat is op een muur bevestigd; een analemmatische wijzerplaat gebruikt een beweegbare gnomon en geeft de tijd afhankelijk van de datum. Een equatoriale wijzer heeft een gnomon langs de as van de aardas, wat de berekeningen vereenvoudigt.

Historisch gezien dateren zonnewijzers uit het oude Egypte en Babylon, met ontwikkeling door de Grieken en Romeinen en latere evoluties in de islamitische wereld en in Europa. Ze leverden een belangrijke bijdrage aan het begrip van tijd en astronomie, maar bieden doorgaans minder nauwkeurigheid dan moderne klokken; rekening houden met de elliptische baan van de aarde en de dagelijkse variatie van de zonnekalender (de vergelijkingstijd) blijft nodig voor precieze meting.

Tegenwoordig worden zonnewijzers vooral gezien als educatieve en decoratieve instrumenten, die inzicht geven in astronomie, tijdmeting en historische technieken.