zonnewijzer

Een zonnewijzer is een instrument dat tijd aangeeft aan de hand van de stand van de zon. De schaduw die een gnomon, een uitsteeksel of staaf, op een vlak met tijdmarkeringen werpt, verandert door de dag heen doordat de zon verschuift aan de hemel. Hierdoor kan men aflezen welk tijdstip het is op basis van de positie van de schaduw.

De belangrijkste onderdelen zijn de gnomon en het vlak met uren- of gradenverdeling. De hoek van de gnomon ten opzichte van het vlak is doorgaans gelijk aan de breedtegraat van de locatie, en het vlak moet zo zijn georiënteerd dat de gnomon naar ware noord wijst in het noordelijk halfrond. Zonnewijzers geven de tijd in lokale zonnedag, ook wel apparent solar time genoemd, in tegenstelling tot kloktijd.

Om kloktijd te bereiken zijn extra correcties nodig. De tijd die de zon aan de hemel lijkt te bewegen varieert door de elliptische baan van de aarde en door de draaiing van de aardas, wat bekend staat als de speling van de tijd (equation of time). Daarnaast kan de gewenste kloktijd alleen nauwkeurig worden afgelezen op een locatie met een vaste lengtegraad binnen de juiste tijdzone.

Er bestaan diverse typen zonnewijzers, waaronder horizontale (vlak horizontaal met een gnomon loodrecht omhoog), verticale (vlak tegen een muur), en analemmatische modellen (waarbij de gnomon op een rechte lijn beweegt afhankelijk van de datum). Zonnewijzers worden vooral in educatieve, esthetische en historisch‑genomende toepassingen gebruikt en vereisen heldere, directe zonlichtomstandigheden om te functioneren.