wrotnoprzysadkowym

Wrotnoprzysadkowy układ, często określany jako układ wrotny przysadkowy (hypothalamic-pituitary portal system), to sieć naczyń krwionośnych łączących podwzgórze z przednim płatem przysadki mózgowej. Umożliwia bezpośredni transport hormonów uwalniających i hamujących z podwzgórza do przysadki w względnie wysokim stężeniu, co zapewnia precyzyjną regulację jej funkcji.

Strukturalnie system składa się z trzech elementów: (1) pierwotnego splotu kapilarnego w pobliżu podwzgórza, (2) żył wrotnych tworzących portowy układ łączący podwzgórze z przysadką, (3) wtórnego splotu kapilarnego w przysadce przedniej. Dzięki temu hormony uwalniające i hamujące mogą dotrzeć do komórek przedniego płata przysadki w wysokim stężeniu, omijając ogólny obieg krwi.

Funkcja wrotnoprzysadkowego układu polega na regulowaniu sekrecji hormonów przysadkowych. Hormony uwalniające (np. CRH, TRH, GnRH, GHRH, somatostatyna w działaniu hamującym, dopamina) wpływają na wydzielanie hormonów takich jak ACTH, TSH, GH, PRL, FSH i LH. Dzięki układowi wrotno-przysadkowemu regulacja ta jest szybka i precyzyjna, pozwalając na skoordynowaną odpowiedź hormonalną.

Znaczenie kliniczne jest duże: zaburzenia przepływu w układzie wrotnym przysadki mogą prowadzić do zaburzeń endokrynologicznych, a urazy w okolicy szypuły przysadki, guzy lub radioterapia mogą zakłócić przekazywanie sygnałów i obniżyć lub zaburzyć wydzielanie poszczególnych hormonów.

Etymologia odwołuje się do połączenia „wrota” (portal) i przysadki; w literaturze używa się zarówno polskiego, jak i angielskiego odpowiednika „hypothalamic-pituitary portal system.”