htiyaç

Ihtiyaç, Türkçede bir şeyin varlığı için gerekli olan durum veya öğeyi ifade eden bir kelimedir. Kökeni Arapça ihtiyaj (احتياج) kelimesine dayanır ve Türkçeye ihtiyaç olarak geçmiştir. Anlamı, temel fizyolojik gereksinimler (yiyecek, barınma, sağlık) ile daha soyut gereksinimleri (eğitim, güvenlik, aidiyet, saygı) kapsayabilir. Türkçede günlük kullanımda "ihtiyaç duymak" ve "ihtiyaçlar" ifadeleriyle yer alır; karşıtı genellikle "istek" veya "arzu"dur.

Kullanım bağlamlarına göre ihtiyaçlar, ekonomi, sosyoloji ve psikoloji gibi alanlarda farklı anlamlar taşır. Ekonomide ihtiyaçlar ile talep (demand) kavramı ayrıştırılır: ihtiyaçlar, bireylerin varlıklarını sürdürmek için zorunlu gördüğü şeyleri ifade ederken, talep bu ihtiyaçların ödeme gücüyle birleşen isteklerini de kapsar. Temel ihtiyaçlar ile ikincil veya kültürel ihtiyaçlar arasındaki ayrım da sıkça yapılır ve kaynak kıtlığı bu farkı belirginleştirir.

Psikoloji ve gelişim bilimlerinde en bilinen yaklaşım Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisidir. Fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçları en temel düzeydedir; ardından ait olma, sevgi ve saygı ihtiyaçları; en üst basamak ise kendini gerçekleştirme olarak özetlenir. Model eleştiriler almıştır; ihtiyaçların öncelik sırası kültüre, bağlama ve bireysel durumlara göre değişebilir.

İhtiyaç kavramı, kalkınma çalışmaları ve kamu politikalarında da önemli bir araçtır. İhtiyaç analizi (needs assessment) ile program ve projeler; hangi alanlarda yardım veya kaynak gerektiği belirlenir. Türkçede ayrıca ihtiyaç yönetimi, ihtiyaç odaklı planlama gibi kavramlar da kullanılmaktadır.