fátækt

Fátækt er sú staða að einstaklingar eða fjölskyldur hafa ekki nægilega fjárhagslega eða efnislega getu til að uppfylla grunnþarfir og taka þátt í samfélaginu. Hún felur í sér skort á tekjum, húsnæði, mataröryggi og aðgangi að grunnþjónustum eins og heilsugæslu og menntun.

Orðin fátækt og fátækur eru gömul íslensk heiti sem vísa til skorts. Í nútíð eru hugtökin notuð til að lýsa stöðu sem felur bæði efnislegt skort og félagslega aðstöðu.

Mælingar fátækt byggja oft á tveimur meginviðmiðum. Alger fátækt (absolute poverty) felur í sér innkomu sem fellur undir fast viðmiðunarmark sem notað er í alþjóðlegu samhengi. Tiltölulega fátækt (relative poverty) metur innkomu eða lífsgæði sem eru undir tiltegnu hlutfalli af miðgildi tekna í landinu, sem endurspeglar félagslega stöðu og aðgang að þjónustu. Auk þess eru fjölþætt fátæktartól notuð sem taka tillit til heilsu, menntunar, húsnæðis og annarra lífsgæða.

Orsakir fátæktar eru margþættar; þær geta stafað af lægri launum, atvinnuleysi, skorti á menntun, veikindum eða fötlun, hækkandi húsnæðiskostnaði og takmörkuðu aðgengi að þjónustu. Afleiðingar fátæktar eru víðtækar og fela í sér minni heilsu og lífsgæði, takmörkuð tækifæri til menntunar og atvinnu, aukna félagslega einangrun og stöðugt óöryggi.

Stjórnsýslulegar aðgerðir miða oft að bættri stöðu með velferðarkerfi, lágmarkslaunum, húsnæðisbótum, aðgengi að heilsugæslu og menntun fyrir alla, og forvarnarstarfi fyrir börn. Samfélög þróa einnig aðgerðir til að auka þátttöku og minnka hindranir til tækifæra.

Fátækt er alþjóðlegt fyrirbæri sem hefur minnkað í mörgum löndum á liðnum áratugum, sérstaklega vegna bættra velferðarkerfa og hagvaxtar. Hins vegar er ójöfnuður og langvarandi fátækt í sumum heimsvenjum enn aðverkandi, sem kallar á áframhaldandi stefnumótun og fjárfestingar til að tryggja jöfnuð tækifæra.