antijenler

Antijenler, bağışıklık sistemi tarafından tanınan ve çoğunlukla yabancı olarak algılanan moleküller veya bunların parçalarıdır. Bir antijen, antikorlar veya T hücre reseptörleri tarafından tanımlanabilen epitop adı verilen özgül bölgeleri içerir. Antijenler genelde protein, polisakarit veya lipit yapılarından oluşabilir; bazı durumlarda bir molekül tek başına bağışıklık yanıtı uyandırmaz; hapten olarak adlandırılır ve taşıyıcı bir proteinin yanına eklenince bağışıklık yanıtını tetikleyen bir antijen haline gelir.

İmmün yanıtını uyandırabilmesi için antijenlerin büyüklüğü, karmaşıklığı, yabancılığı, doz, maruziyet yolu ve kullanılan adjuvanlar gibi faktörler etkili olur. Antijen olma ile bağışıklık yanıtını tetikleyebilme farklı kavramlardır; her antijen antijeniktir, fakat her antijen bağışıklık yanıtını tetiklemez.

Antijenler, antijen sunan hücreler (APC) tarafından işlenir ve sunulur. B hücreleri yüzeyinde doğrudan bulunan epitoplarla tanınabilirken, T hücre reseptörleri genellikle peptitlerin MHC üzerinde sunulmasıyla aktive olur. Epitoplar B hücre epitopları (genelde konformasyonel veya doğrusal) ve T hücre epitopları (peptitler) olarak sınıflandırılır.

İnsanlarda Majör histokompatibilite kompleksi (MHC) olarak bilinen bölgeler, antijenlerin hangi hücreler tarafından ve hangi şekilde sunulacağını belirler. MHC sınıfları I ve II, endojen ve ekzogenik antijenlerin sunumunda rol alır. Çokça bilinen terim HLA’dır. Haptenler ise tek başlarına immunojen değildir; taşıyıcı proteinin eklenmesiyle antijenik özellik kazanır.

Klinik açıdan antijenler, aşı geliştirme, tanı testleri ve immünolojiye dayalı tedaviler için temel kavramlardır. Aşılarda hedef antijenler bağışıklık sistemi tarafından hatırlanacak şekilde tasarlanır; nakil uyumunda ise eşleşme, belirli HLA antijenlerine bağlıdır.