faktörler

Faktörler, bir sonucu etkileyen veya bir süreci belirleyen unsurlar veya koşullardır. Birçok disiplin tarafından kullanılan bu terim, değişkenlik ve nedensellik ilişkilerini açıklamada merkezi bir rol oynar. Faktörler içsel (içsel yapı veya sistemin kendi bileşenleri) veya dışsal (çevre, politika, ekonomik koşullar) olabilir; kontrol edilebilir veya kontrol edilemez olarak sınıflandırılabilir.

İstatistik ve araştırma tasarımında faktör, bir bağımlı değişkene etki eden değişkendir. Faktörler nicel (süreçteki artış veya azalma ile ilişkili sürekli değişkenler) veya niteliksel (kategori) olabilir. Faktöryel deneylerde faktörler, farklı seviyelere sahip olarak çeşitlendirilir ve etkileşimleri incelenir. Ayrıca faktör analizi (factor analysis) gibi yöntemlerle, çok sayıda değişkenin altında yatan ortak faktörler bulunabilir.

Günlük yaşam ve bilimsel alanlarda faktör örnekleri çeşitlidir. Bitki büyümesini etkileyen çevresel faktörler arasında ışık, su ve toprak besinleri sayılabilir; insanlar için hastalık riskine etki eden faktörler arasında yaş, genetik yatkınlık ve yaşam tarzı bulunur; ekonomik alanda talep ve arz, enflasyon gibi faktörler kararları şekillendirir.

Matematikte faktör terimi ayrıca bir sayının bölenlerini belirtir. Örneğin 12’nin faktörleri 1, 2, 3, 4, 6 ve 12’dir. Bu anlamlar bağlama göre açıkça ayrılır; faktörlerin tanımlanması ve etkilerinin değerlendirilmesi, karar verme, tasarım ve politika süreçlerinde rasyonel adımlar atılmasına olanak tanır. Analiz yöntemleri arasında regresyon, varyans analizi ve faktör analizi bulunur.