reseptörleri

Reseptörleri, hücrelerin dışarıdan gelen sinyalleri algılayan ve bu sinyale yanıt üreten özel proteinlerdir. Ligand adı verilen uyarıcılar reseptöre bağlanır ve konformasyonel değişiklikler yoluyla hücresel sinyal iletimini başlatır. Bu süreç, hücrenin metabolik durumunu, yönelimini veya gen ifadesini değiştirebilir. Reseptörler, hormonlar, nörotransmitterler, büyüme faktörleri, ışık veya mekanik uyarılar gibi çeşitli ligandı karşılar.

Membran reseptörleri üç ana gruba ayrılır: G protein bağlı reseptörleri (GPCR’ler), enzim bağlı reseptörler (örneğin tirozin kinaz reseptörleri ve serin/treonin kinaz reseptörleri) ile ligand kapılı iyon kanalları. Bu reseptörler hücre zarında bulunur ve sinyal iletiminde hemen hemen her fizyolojik süreç için geçirgenlik ve kinaz aktivasyonu gibi yanıtlar tetikleyebilir. İçeride bulunan reseptörler ise lipofilik ligandı geçirerek sitoplazmada veya çekirdekte görev alır; nükleer reseptörler steroid hormonları gibi maddelerle çalışarak gen ekspresyonunu dolaylı olarak değiştirir.

Sinyal iletimi, reseptöre bağlı aracılarla gerçekleşir; örneğin cAMP, IP3, DAG, Ca2+ gibi ikinci mesajcılar kullanılır. Bu kaskadlar hücresel yanıtı koordine eder ve hücre davranışını değiştirebilir. Reseptörler, desensitizasyon, down-regülasyon ve up-regülasyon gibi regülasyon mekanizmalarıyla zamanla duyarlılıklarını ayarlayabilir. Farmakolojide reseptörler temel hedeflerdir; agonistlerle aktive edilip antagonistlerle bloke edilerek çeşitli hastalıkların tedavisinde rol oynar. Reseptör çeşitliliği ve dokudaki ifade deseni, farklı dokularda özgün yanıtlar doğurur.