aminokwasy

Aminokwasy to organiczne związki chemiczne zawierające grupę aminową (-NH2) i karboksylową (-COOH) przyłączoną do atomu węgla alfa. Są podstawowymi jednostkami budulcowymi białek i pełnią wiele funkcji w organizmie. W ludzkim metabolizmie standardowo wyróżnia się dwadzieścia kodowanych genetycznie aminokwasów; ich kolejność determinuje strukturę i właściwości białek. W warunkach fizjologicznych występują przede wszystkim w formie zwitterionów, co odzwierciedla ich charakter kwasowo-zasadowy.

Aminokwasy różnią się budową bocznego łańcucha (różne grupy R), co nadaje im różne właściwości chemiczne: niepolarne, polarne obojętne, kwasowe i zasadowe. W biologii dominują L-aminokwasy; D-aminokwasy rzadko występują w naturalnych białkach.

Podział ze względu na zapotrzebowanie dietetyczne obejmuje aminokwasy niezbędne (essential), które trzeba dostarczać z pożywieniem: histydyna, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, fenyloalanina, treonina, tryptofan, walina. Arginina i histydyna bywają uznawane za warunkowo niezbędne w zależności od wieku i stanu zdrowia.

Funkcje aminokwasów obejmują budowę białek i peptydów, udział w enzymach i hormonach, źródła neurotransmiterów (np. tryptofan → serotonin, tyrozyna → dopamina), a także udział w syntezie heme i innych związków. W metabolizmie azotowym aminokwasy mogą być rozkładane do energii lub przekształcane do glukoneogenezy; azot trafia do cyklu mocznikowego.