Stikstofbase

Stikstofbase is een organische verbinding die een of meer stikstofatomen bevat in een heterocyclus en fungeert als bouwsteen van nucleïnezuren zoals DNA en RNA. De belangrijkste stikstofbasen die in levende wezens voorkomen, zijn adenine (A), guanine (G), cytosine (C), thymine (T) en uracil (U). Stikstofbasen komen voor in twee hoofdgroepen: purines en pyrimidines. Purines bestaan uit een dubbele ringsstructuur en omvatten adenine en guanine, terwijl pyrimidines een enkele ring vormen en cytosine, thymine en uracil omvatten.

In DNA komt thymine voor, terwijl in RNA thymine ontbreekt en uracil de tegenhanger is. Baseparing gebeurt volgens specifieke paringsregels: adenine koppelt met thymine (in DNA) of met uracil (in RNA) en guanine koppelt met cytosine. Deze A–T en G–C paringen worden onderhouden door waterstofbruggen (A–T heeft meestal twee bruggen; G–C heeft drie), wat bijdraagt aan de stabiliteit van de dubbele helix en aan de nauwkeurige kopieer- en transcriptieprocessen.

Naast hun rol in nucleïnezuren vormen stikstofbasen ook componenten van belangrijke cofactoren en vitaminen, zoals ATP, NAD+ en FAD, die adenine bevatten. Basen kunnen onder fysiologische omstandigheden in verschillende tautomere vormen voorkomen, wat invloed kan hebben op de baseparing en mutatiekansen. Samengevat bepalen stikstofbasen de genetische code en spelen ze een cruciale rol in opslag, overdracht en gebruik van genetische informatie.