Podwzgórzeprzysadkana

Podwzgórzeprzysadkana, nazywana także osi podwzgórze-przysadka mózgowa, stanowi kluczowy układ neuroendokrynny łączący podwzgórze z przysadką mózgową. Obejmuje dwa odrębne płaty przysadki: przedni (gruczoł przysadki) i tylny (neurohypophysis), które są kontrolowane odmiennie, a całość koordynuje odpowiedź organizmu na stres, metabolizm, wzrost i funkcje reprodukcyjne.

Przysadka przednia jest regulowana przez hormony uwalniające i hamujące wydzielanie, które trafiają do niej przez układ wrotnej krwi podwzgórza. Hormony podwzgórza, takie jak CRH, TRH, GnRH i GHRH oraz inhibitory, wpływają na wydzielanie ACTH, TSH, hormonów wzrostu, gonadotropin (LH i FSH) oraz prolaktyny. Przysadka tylna magazynuje i uwalnia natomiast hormony produkowane w neuronie podwzgórza: antydiuretyczny hormon (ADH, wazopresyna) oraz oksytocyna, które trafiają do krwiobiegu po przewodach neurohypophysis.

Oś ta działa w oparciu o złożone pętle sprzężenia zwrotnego, obejmujące m.in. ACTH i kortyzol, TSH i tyroksynę, hormon wzrostu i IGF-1, a także gonadotropiny wpływające na płodność i dojrzewanie. Embriologicznie przysadka powstaje z dwóch źródeł: kieszonki Rathkiego (przysadka gruczołowa) i ektodermalnego ośrodka mózgowego (przysadka tylna), co wyjaśnia różnice w regulacji między płatami.

Funkcje osi obejmują regulację reakcji na stres, metabolizmu, wzrostu, reprodukcji i gospodarowania wodą. Zaburzenia obejmują guzy przysadki, takie jak prolactinoma i akromegalia, niedoczynność lub nadczynność przysadki oraz zaburzenia podwzgórzowe, które mogą prowadzić do wtórnych problemów hormonalnych. Nierzadko skutkują one zaburzeniami wzrostu, miesiączkowania, płodności i metabolizmu.