Ontvreemding

Ontvreemding is een Nederlands begrip met meerdere betekenissen, afhankelijk van de context. In juridische zin verwijst het naar het ontnemen van eigendom of bezit door een andere partij, vaak volgens wettelijke regels. Het kan gaan om onteigening of confiscatie, maar ook om andere vormen van rechtmatige of onrechtmatige ontneming van eigendom. Diefstal is een verwante categorie, maar ontvreemding wordt doorgaans in een rechtskader geplaatst.

In sociologie en filosofie wordt ontvreemding vooral gebruikt als aanduiding van vervreemding of alienatie: een proces waarbij iemand afstand ervaart tot producten van arbeid, tot de arbeid zelf, tot anderen of tot zichzelf. Het begrip vindt wortels in de hegeliaanse traditie en is in Karl Marx’ theorie van vervreemding centraal: arbeid in een kapitalistische samenleving scheidt de arbeider van het product van de arbeid, van het proces van arbeid, van de gemeenschap en van diens eigen menselijkheid. Latere denkers hebben dit debat verder uitgebouwd op het gebied van cultuur, identiteit en sociaal handelen.

Hedendaagse toepassingen van het begrip zien we in discussies over dispossessie door economische of politieke macht, zoals onteigening of privatisering van land, en in de context van data-economie waarin persoonsgegevens buiten de controle van individuen kunnen raken. In al deze gevallen is ontvreemding contextafhankelijk en kan de nuance per discipline verschillen.