Multilateraal

Multilateraal, of multilateralisme, verwijst naar internationale samenwerking tussen drie of meer staten of actoren, vaak via internationale organisaties, verdragen en regelingen. In tegenstelling tot bilaterale samenwerking of unilaterale acties beoogt multilateralisme gezamenlijke besluitvorming en normen die voor meerdere partijen gelden.

Het werkingsmechanisme berust op regels, onderhandelingen en toezeggingen die via verdragen of internationale organisaties worden vastgelegd. Voorbeelden van multilaterale fora zijn de Verenigde Naties, de Wereldhandelsorganisatie, het Internationaal Monetaire Fonds, de Wereldgezondheidsorganisatie en uiteenlopende klimaat-, non-proliferatie- en ontwapeningsregimes. Ook regionale systemen kunnen multilaterale instrumenten bevatten, zoals EU-regels of regionale samenwerkingsakkoorden.

Voordelen zijn onder meer legitiem en breed gedragen besluiten, lastenverdeling en gezamenlijke aanpak van grensoverschrijdende problemen zoals handel, pandemieën en klimaat. Nadelen zijn traagheid van besluitvorming, compromisvorming, machtsverhoudingen tussen grote en kleine staten, en mogelijke non-compliance of verdragszwakte als belangen botsen.

Historisch gezien is multilateralisme gegroeid na de Tweede Wereldoorlog met de oprichting van de VN; in recente jaren blijft het kernpunt van internationale samenwerking ondanks hervormingsdebatten en toenemende geostrategische competitie. Multilateralisme is voortdurend onderhevig aan debatten over effectiviteit en rechtvaardigheid. Critici verwijten het traagheid en imperfecte handhaving, terwijl voorstanders stellen dat brede coalities noodzakelijk zijn voor grensoverschrijdende problemen.