çözücü

Çözücü, çözünen maddeyi çözen veya çözelti oluşturmada kullanılan kimyasal bileşeni tanımlayan terimdir. Çözücü, çözünen madde ile etkileşerek çözelti içindeki moleküllerin çoğalmasını sağlar ve çoğu durumda çözücü, çözücü-çözünen sistemi içinde en çok bulunan bileşendir. Türkçede çözücü terimi laboratuvar ve endüstri bağlamında yaygın olarak kullanılır; karşılığı İngilizce solventtir. Çözücülerin sınıflandırılması, polariteye ve çözücülerin hidrojen bağları kurma kapasitesine göre yapılır. Apolar veya çok düşük polariteli çözücüler (örneğin hexan, toluen) ile polar çözücüler (su, metanol, etanol, aseton, DMSO, DMF, asetonitril) ayrılır. Polar çözücüler, özellikle polar protik (su, etanol, metanol) veya polar aprotik (acetonitril, DMF, DMSO) olarak daha da detaylandırılabilir. Su, evrensel çözücü olarak kabul edilir ve birçok sistemde en baskın çözücü rolünü üstlenir.

Kullanım alanları geniştir. Laboratuvarda çözücü, tepkime ortalaması veya analiz için gerekli çözeltinin elde edilmesini sağlar; kromatografi, ekstraksiyon ve temizlik işlemlerinde de temel malzemedir. Endüstride solventler boyama, yapıştırıcı üretimi, boya ve reçine uygulamaları ile ilaç ve gıda teknolojilerinde de kullanılır.

Güvenlik ve çevresel etkiler açısından çözücülerin dikkatle ele alınması gerekir. Birçok çözücü yanıcıdır ve uçucu organik bileşikler (VOC) olarak atmosfere salınım yapabilir; bazıları toksik veya sağlık açısından tehlikelidir. Uygun depolama, havalandırma, kişisel koruyucu önlemler ve atık yönetimi ile güvenli kullanım sağlanır.