tepkime

Tepkime, kimyada iki veya daha fazla maddenin (reaktantlar) kimyasal bağlarının yeniden düzenlenmesiyle yeni maddelerin oluştuğu süreçtir. Tepkimenin çıktıları kimyasal denklemlerle gösterilir; dengeye girebilenler ve tek yönlü olanlar olabilir. Enerji değişikliği ve hız gibi özellikler tepkimenin karakterini belirler.

Tepkimeler, mekanizma ve sonucu bakımından çeşitli sınıflara ayrılır. Birleşim (sentez) tepkimesi, iki veya daha çok madde tek bir ürün oluşturur (ör. 2 H2 + O2 → 2 H2O). Ayrışım tepkimesi, bir bileşik daha basit maddelere ayrılır (ör. CaCO3 → CaO + CO2). Tek değişim tepkimesi, bir elementin başka bir bileşikten yer değiştirmesiyle ürünler oluşur (ör. Zn + 2 HCl → ZnCl2 + H2). Çift değişim tepkimesi, tuzlar ve çözeltiler arasındaki değişimle yeni çözeltiler oluşur (ör. Na2SO4 + BaCl2 → BaSO4 + 2 NaCl). Yanma tepkimesi, bir maddeyle oksijenin hızlı reaksiyonudur (ör. CH4 + 2 O2 → CO2 + 2 H2O). Ayrıca redoks ve asit-baz tepkimeleri de yaygındır.

Tepkimelerin hızını etkileyen başlıca etkenler sıcaklık, konsantrasyon, basınç ve yüzey alanıdır; bu etkilere bağlı olarak hız yasaları ve aktivasyon enerjisi kavramları kullanılır. Katalizörler, reaksiyonun aktivasyon enerjisini düşürerek hızı artırır. Enerji açısından tepkimeler exothermik (ısı açığa çıkar) veya endothermik (ısı absorbe eder) olabilir. Termodinamik olarak bazı tepkimeler spontane olabilir; denge durumunda ileri ve geri yönlü hızlar eşittir.

Tepkimeler, stokiyometriyle dengelenir; maddelerin miktarları korunur. Günlük yaşamdan biyolojik süreçlere kadar geniş uygulama alanları vardır: metabolik tepkimeler, endüstriyel sentezler, yanma ve polimerleşme vb. Güvenlik açısından kimyasal tepkimeler kontrollü koşullarda yürütülmelidir.