Çölyak

Çölyak hastalığı (çölyak) bağırsakla ilişkili kronik bir otoimmün bozukluktur. Gluten adı verilen buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir proteine bağlandığında, genetik olarak duyarlı kişilerde ince bağırsakların mukozasında iltihap ve villus atrofisine yol açar. Bu durum besinlerin emilimini bozabilir ve çeşitli belirtilere yol açabilir.

Nedenler ve riskler: Genetik olarak HLA-DQ2 veya HLA-DQ8 haplotipine sahip olmak çölyak gelişimi için önemli bir risk faktörüdür. Gluten içeren gıdalara maruz kalmak gerekir. Ailede çölyak öyküsü ve bazı otoimmün hastalıklar riski artırır.

Belirtiler: Çocuklarda büyüme geriliği, karın ağrısı, gaz, ishal veya kabızlık; kilo kaybı ve yorgunluk görülebilir. Erişkinlerde de kronik ishal veya karın ağrısı, anemi, kemik eksiklikleri, yorgunluk ve nadiren ciltte döküntü (dermatitis herpetiformis) görülebilir. Bazı kişilerde bağırsak dışı belirtiler ön planda olabilir.

Tanı: Kan testi ile anti-tTG IgA ve/veya anti-endomysium antikorları tarama olarak kullanılır; total IgA düzeyi değerlendirilir. IgA eksikliği varsa IgG tabanlı testler tercih edilir. Şüphede biyopsi ile ince bağırsak mukozasında villus atrofisi, krypt hiperplazisi ve intraepiteliyal lenfosit artışı doğrulanır. Genetik testler destekleyici olabilir.

Tedavi: Yaşam boyu gluten içeren gıdaların tamamen ve sürekli olarak kaçınılması temel tedavidir. Çapraz kontaminasyon önlemleri, beslenme desteği ve gerektiğinde takviyeler ile izlem de uygulanır.

Görüntü ve prognoz: Doğru tedavi ile çoğu kişi semptomlarını geride bırakır ve bağırsak dokusu zamanla iyileşir. Tedavi edilmezse malabsorpsiyon, anemi, osteoporoz, kısırlık ve bazı nadir komplikasyonlar gelişebilir. Global olarak yaklaşık yüzde 1 oranında görüldüğü düşünülür; bölgesel farklar olabilir.