zelfrefererende

Zelfrefererende verwijst naar het verschijnsel waarbij een uiting, structuur of object naar zichzelf verwijst of eigenschappen van zichzelf beschrijft. Het komt voor in verschillende domeinen, zoals taal, logica, wiskunde en literatuur.

In taal kan een zin zichzelf als onderwerp hebben. Een klassiek voorbeeld is een zelfverwijzende of paradoxale uitspraak zoals “Deze zin is onwaar.” Zulke zinnen roepen paradoxen op bij poging tot evaluatie. In de wiskundige logica is zelfreferentie cruciaal voor resultaten zoals Gödel’s onvolledigheidsstellingen, waarin via een vaste punt een uitspraak ontstaat die naar haar eigen onbewijsbaarheid verwijst.

In literatuur en kunst wordt zelfreferentie vaak gebruikt als metafictie: romans, films of kunstwerken die erkennen dat ze fictie zijn of die de constructie van verhaal expliciet maken.

In de informatica bestaan quines, programma’s die hun eigen broncode afdrukken. Dit zijn duidelijke voorbeelden van zelfreferentie in computationele context.

Zelfreferentie kan intrigerend en verhelderend zijn, maar brengt ook risico’s van paradoxen en ambiguïteit met zich mee. In formele systemen vereist men regels die zelfverwijzing beheersbaar maken, bijvoorbeeld via vastepunten en typensystemen.

Zie ook: zelfreferentie, paradoxen, metafictie, quine, Gödel.