sitotoksik

Sitotoksik, hücrelere zararlı veya onları öldüren etkenleri tanımlayan bir terimdir. Biyoloji, toksikoloji ve tıbbi alanlarda sitotoksik, ya hücrelere zarar veren maddeler (sitotoksik ajanlar) ya da sitotoksik yanıtları ifade eder. Bu kapsamda sitotoksik etkiler laboratuvar çalışmalarında hücre viabilitesi üzerinde ölçülür ve klinikte kanser tedavisi gibi durumlarda hedef hücreleri etkileyen tedavilerin ana özelliğini belirler.

Sitotoksik immün yanıtlar: Sitotoksik T lenfositleri (CD8+ T hücreleri) ve doğal öldürücü (NK) hücreler enfekte veya kanserli hücreleri perforin ve granzyme salgılayarak veya Fas-FasL yoluyla yok eder. Bu mekanizmalar, hücre içi parçalanmalar ve apoptoza yol açar. Sitotoksik immün yanıtlar, bağışıklık sisteminin hastalıklarla mücadelede kilit rol oynar.

Sitotoksik ilaçlar ve mekanizmalar: Pek çok antikanser ilaçı sitotoksiktir ve DNA’ya zarar vererek, DNA replikasyonunu engelleyerek, mikrotübüllerin işlevini bozarak ya da metabolik yolları baskılayarak hücre ölümü sağlar. Örnekler arasında doxorubicin, cisplatin, paklitaksel ve metotreksat bulunur. Bu ilaçlar hızlı bölünen hücreleri hedeflediği için kemik iliği, ağız mukozası ve kıllık gibi hızlı yenilenen dokularda yan etkiler görülebilir.

Laboratuvar ve klinik bağlamda sitotoksisite, hücre viabilitesi ve ölüm oranlarının ölçüldüğü testlerle değerlendirilir. In vitro sitotoksisite için MTT/XTT, LDH salınımı veya Alamar Blue gibi testler kullanılır; in vivo değerlendirme ise klinik yanıtlar ve güvenlik profiliyle tümör ve doku tepkilerini içerir.