scopebegrip

Scopebegrip is een term uit de semantiek en de logica die de reikwijdte of invloedssfeer van een operator in een zin aanduidt. Belangrijke operators zijn kwantoren zoals alle en een, ontkenning en modale werkwoorden. De scope bepaalt samen met andere operators de waarheid-voorwaarden van de proposities die in de zin voorkomen. Een kenmerkend verschijnsel is scope-ambiguïteit: dezelfde zin kan meerdere correcte interpretaties hebben doordat de relatieve scope van de operators verschilt.

Een bekend voorbeeld in het Nederlands is de zin: "Iedere student heeft een boek gelezen." Deze zin kan op twee manieren worden geïnterpreteerd. Lezing met wijdste scope van de kwantor: voor elke student geldt dat hij een (mogelijk verschillend) boek heeft gelezen. In logische notatie: ∀x (student(x) → ∃y (book(y) ∧ read(x,y))). Lezing met wijdste scope van de existentiële kwantor: er bestaat één boek dat door elke student is gelezen. In logische notatie: ∃y (book(y) ∧ ∀x (student(x) → read(x,y))).

Dit soort ambiguïteiten komt voor bij combinatie van negatie, kwantoren en modale operatoren, zoals "niet alle", "sommige" of "moet". In formele semantics wordt scope meestal vastgelegd via logische formules of door syntactische bewegingen zoals quantifier raising, zodat verschillende representaties mogelijk zijn en de verschillen tussen wijdere en smallere scopes verklaard kunnen worden. Het begrip is cruciaal voor de analyse van betekenis, vertaling en natural language processing, waar correcte interpretatie afhankelijk is van het identificeren van de juiste scope-relaties.