oppervlakteactief

Oppervlakteactief, ook wel oppervlakteactieve stof of surfactant genoemd, is een chemische verbinding die de oppervlaktespanning tussen twee fasen verlaagt, meestal tussen lucht en water. Deze eigenschap ontstaat doordat de moleculen amphifiel zijn: een hydrofiele kop die in water oplost en een hydrofobe staart die bij olieachtige stoffen past. Wanneer ze aan het wateroppervlak terechtkomen, richten ze zich zo op dat deeltjes met elkaar minder sterk aan elkaar trekken.

Bij concentraties boven de kritische micellulaire concentratie (CMC) vormen oppervlakteactieve stoffen micellen in oplossing. In micellen enveloppen de hydrofobe staarten een wateronoplosbare kern, terwijl de hydrofiele koppen naar buiten gericht zijn, wat onder meer de oplosbaarheid van vetten vergemakkelijkt en emulsies stabiliseert. De eigenschappen en de reactiviteit van oppervlakteactieve stoffen hangen af van het type ionisatie: anionisch, kationisch, niet-ionisch of zwitterionisch.

Veel gebruikte types omvatten anionische stoffen zoals natriumdodecylsulfaat, kationische stoffen zoals cetyltrimethylammoniumchloride, niet-ionische stoffen zoals alkylpolyethoxyënen en zwitterionische stoffen zoals bepaalde amineoxides. Toepassingen zijn onder meer reinigingsmiddelen en detergenten, emulgeringsmiddelen, bevochtigingsmiddelen, schuimvormers en dispersiemiddelen in uiteenlopende sectoren zoals huishoudelijke producten, voedingsmiddelen, farmacie en textiel.

Wat betreft milieu en regelgeving gelden zorgen over biologische afbreekbaarheid en toxiciteit voor waterorganismen. Veel oppervlakteactieve stoffen zijn gemodificeerd om afbreekbaarheid te verbeteren, en hun gebruik wordt gereguleerd onder milieuregels en systemen zoals REACH in de Europese Unie. Over het algemeen vormen oppervlakteactieve stoffen een omvattende klasse van hulpmiddelen voor het beheren van interfaciale eigenschappen in diverse formuleringen.