indeksleme

Indeksleme, bilgiye hızlı erişim sağlamak amacıyla bir veri kümesinde arama terimlerini ve bu terimlerin bulunduğu konumları gösteren yapılar oluşturma sürecidir. Bilgi erişim sistemlerinde (arama motorları, kütüphaneler, veritabanları) indeksler, belgelerin veya veri öğelerinin taranmasını kolaylaştırır ve sorgu cevaplama süresini önemli ölçüde azaltır.

Nasıl çalışır? Metin içeriği ön işleme tabii tutulur: ayıklama, küçültme (stemming) ve durdurma kelimelerinin çıkarılması gibi adımlar uygulanır. Ardından ters dizin (inverted index) oluşturulur; her terim için belge referansları (ve gerekirse terim frekansı, konum), bu sayede bir terim bulunduğunda ilgili belgeler hızlıca bulunabilir. Sorgular bu dizin üzerinden işlenir ve skorlamayla (örneğin TF-IDF veya BM25) aranır, en uygun sonuçlar sıralanır.

Türler ve yapılar: Tam metin indeksleri ile alan/metadata indeksleri bulunur. Veritabanlarında sık kullanılanler kümeleşmiş (clustered) ve kümelenmemiş (non-clustered) indekslerdir; kullanılan veri yapıları arasında B-ağaçları, Hash tabloları ve coğrafi veriler için R-ağaçları yer alır. Arama motorları genellikle ters dizinle birlikte çeşitli puanlama yöntemlerini kullanır.

Bakım ve zorluklar: Yeni belgeler eklenince indeks güncellenir; değişiklikler nedeniyle yeniden indeksleme gerekebilir. Büyük veri ortamlarında depolama maliyeti ve güncelleme hızı önemli faktörlerdir; çok dilli morfolojik yapılar ve eşanlamlılık gibi dilsel zorluklar da ele alınır.

Uygulamalar: Arama motorları, dijital kütüphaneler, içerik yönetim sistemleri ve coğrafi bilgi sistemleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır. İndeksleme, kullanıcıya hızlı ve ilgili sonuçlar sunmayı hedefler.