Uitwisselingstheorie

Uitwisselingstheorie is een sociologische en psychologische benadering die sociaal gedrag verklaart als een gevolg van ruilprocessen tussen individuen en groepen. Mensen proberen beloningen te maximaliseren en kosten te minimaliseren in interacties waarin beloningen mogelijk zijn. Beloningen kunnen erkenning, status, informatie of toegang tot middelen omvatten; kosten bestaan uit tijd, inspanning en onzekerheid. Een relatie wordt als gunstig gezien wanneer de waargenomen uitkomst hoger is dan het vergelijkingniveau en passende alternatieven beschikbaar zijn (CLalt).

Historisch gezien ontstond de theorie in de jaren vijftig en zestig, met sterke bijdragen van George C. Homans, Peter Blau en Richard Emerson. Homans benadrukte dat sociaal gedrag mede voortkomt uit beloningen en straffen; Blau legde nadruk op macht en netwerken; Emerson werkte aan afhankelijkheidsrelaties en machtsverhoudingen. Thibaut en Kelley hebben de relaties tussen onderlinge afhankelijkheden verder geformaliseerd.

Kernconcepten zijn onder meer beloningen en kosten, uitkomst, vergelijkingniveau (CL) en vergelijkingniveau voor alternatieven (CLalt), wederkerigheid en afhankelijkheidsrelaties, en de invloed van macht op keuzes. De theorie wordt breed toegepast, van intieme relaties tot arbeids- en organisatierelaties.

Toepassingen en kritiek: onderzoek richt zich op waarom relaties blijven of eindigen, hoe beloningsstructuren besluitvorming beïnvloeden, en hoe macht door afhankelijkheid werkt. Kritiekpunten betreffen veronderstelde rationaliteit en economische reductie, culturele variaties en uitdagingen bij operationalisering. Desondanks blijft uitwisselingstheorie een invloedrijk raamwerk voor het begrijpen van sociale interactie en relaties.

---