Openaccessbeleid

Openaccessbeleid is een beleid dat streeft naar open toegang tot wetenschappelijke artikelen en, waar mogelijk, bijbehorende onderzoeksdata. Het doel is om onderzoeksresultaten sneller en breder beschikbaar te maken voor onderzoekers, studenten, beleidsmakers en het publiek, en zo transparantie, reproducibiliteit en maatschappelijke impact te vergroten. In openaccessbeleid ligt doorgaans de nadruk op verplichtingen voor onderzoekers en instellingen om publicaties vrij toegankelijk te maken en hergebruik mogelijk te maken onder duidelijke licenties.

Belangrijke instrumenten zijn onder meer:

- vereiste open access bij publicatie, al dan niet onmiddellijk of na een embargo-periode, afhankelijk van de financier en de overeenkomst met uitgevers;

- beschikbaar stellen van de publicatiedocumenten in een institutionele of nationale repository (groen OA) of publiceren in open access tijdschriften of open access-vakken (goud OA);

- licentievereisten, vaak preferring CC BY-licenties (Creative Commons Attribution), soms met uitzonderingen;

- monitoring en reporting van open access-dekking en naleving.

Typen open access herkenbaar in beleid zijn groen OA (self-archiving in repositories) en goud OA (open access tijdschriften of open access-publiceringen met APC’s). Hybride open access, waarbij tijdschriften deels open blijven en deels abonnementen worden gehandhaafd, komt eveneens voor.

HetOpenaccessbeleid opereert binnen een bredere beleidscontext, waaronder Plan S en financieringsvoorwaarden van nationale en Europese financiers (bijv. NWO, ZonMw, Horizon Europe). Uitvoering en naleving worden doorgaans verzorgd door universiteiten, onderzoeksinstellingen en uitgeverspartners, met aandacht voor duurzaamheid, kwaliteit en toegankelijkheid van data en publicaties. Uitdagingen omvatten kostenbeheersing, naleving, disciplinary verschillen en licentiekeuzes, maar de maatschappelijke en wetenschappelijke voordelen blijven de drijvende krachten achter beleid en implementatie.