Kortyzol

Kortyzol, znany również jako hormon stresu, jest głównym glikokortykosteroidem w organizmie człowieka. Syntetyzowany jest w korze nadnerczy z cholesterolu i uwalniany do krwi w odpowiedzi na sygnały z układu podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA). Wydzielanie kortyzolu przebiega w sposób pulsacyjny i jest silnie zależne od dobowego rytmu, z najwyższymi stężeniami rano.

Regulacja kortyzolu opiera się na osi HPA. Podwzgórze wydziela hormon uwalniający kortykotropinę (CRH), który pobudza przysadkę do wydzielania ACTH (hormonu adrenokortykotropowego). ACTH dociera do kory nadnerczy i pobudza syntezę oraz uwalnianie kortyzolu. Czynniki stresowe, urazy, infekcje i intensywny wysiłek fizyczny zwiększają sekrecję kortyzolu, a dobowy rytm czyni poranny szczyt charakterystycznym dla tego hormonu.

Działanie kortyzolu obejmuje wpływ na metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek. W wątrobie stymuluje glukoneogenezę i uwalnianie glukozy; wspiera lipolizę i proteolizę, zapewniając dostępność energii w sytuacjach stresowych. Ma także silne działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne, reguluje ton naczyń krwionośnych oraz wpływa na procesy kości i tkanki łącznej przy długotrwałej ekspozycji.

Diagnostyka i pomiar kortyzolu obejmuje badania krwi, śliny oraz wydalania w moczu (dobowy pomiar). Ze względu na dobowe wahania, interpretacja wyników wymaga uwzględnienia pory dnia. W diagnostyce zaburzeń HPA stosuje się testy, takie jak test dexametazonowy (DST), test stymulacji ACTH oraz ocena dobowego wydalania kortyzolu.

Znaczenie kliniczne kortyzolu jest duże. Nadmiar kortyzolu prowadzi do zespołu Cushinga, natomiast niedobór – do choroby Addisona. Przewlekłe zaburzenia poziomu kortyzolu wpływają na masę ciała, metabolizm, kości i układ odpornościowy. Leki glikokortykosteroidowe mogą także modyfikować endogenną produkcję kortyzolu.