Exotoksit

Exotoksit, bazı bakteri türleri tarafından üretilip çevreye salgılanan protein toksinleridir. Endotoksinlerden ayrı olarak, ekzotoksinler bakteri canlıyken üretilir ve dış ortama salınır; çoğu durumda bu toksinler patojeniteye doğrudan katkıda bulunur. Genelde çok küçük miktarlarda bile ciddi klinik belirtilere yol açabilirler ve çoğu termolabile olabilir.

Sınıflandırmada öne çıkan grup A-B toksinlerdir. A kısmı enzimsel aktiviteyi yürütür; B kısmı ise hedef hücreye bağlanıp A’nın içeri girmesini sağlar. AB toksinler, AB5 gibi varyantlarda da bulunabilir. Toksinler ayrıca enterotoksinler, nörotoksinler, sitotoksinler ve süperantijenler olarak da sınıflandırılır. Pore-forming (zar delici) toksinler ise hücre zarında delikler açarak hücreyi harap eder. Örnekler arasında difteri toksini, botulinum toksini, tetanoz toksini, kolera toksini ve shiga toksini sayılabilir. Botulinum ve tetanoz toksinleri sinir sistemi üzerinde belirli hedefleri etkiler; kolera ve shiga toksinleri ise sindirim sistemi veya hücresel işlevler üzerinde patolojik sonuçlar doğurur. Süperantijenler ise bağışıklık sistemini aşırı aktive ederek şok benzeri yanıtlar oluştabilir.

Genetik olarak ekzotoksinler çoğu kez plazmidler veya bakteriiyofajlar tarafından taşınan genlerle kodlanır ve sekresyon yoluyla dış ortama salınır. Sec yolu veya Type II/III gibi farklı sekresyon sistemleri bu toksinlerin dışarı çıkarılmasına katkıda bulunur. Pek çok ekzotoksin, toksoid olarak inaktive edilerek aşı üretiminde kullanılır; örneğin difteri ve tetanoz toksinleri bu şekilde güvenli hâle getirilir. Botulinum toksininin kontrollü tıbbi kullanımları da mevcuttur.