wyrzuty

Wyrzuty to polskie słowo odnoszące się do dwóch pokrewnych zjawisk: zewnętrznych wyrzutów, czyli krytycznych uwag i osądów kierowanych wobec osoby, oraz wewnętrznych wyrzutów sumienia, które wyrażają silne poczucie winy i moralnego zakłopotania wynikające z własnych czynów.

W praktyce używane w liczbie mnogiej; najczęściej występuje w wyrażeniach „wyrzuty sumienia” lub „wyrzuty moralne”. Przykładowo: „Dopadły mnie wyrzuty sumienia.” Szeroko pojmowane, mogą mieć zarówno funkcję ostrzegawczą, jak i motywacyjną, skłaniając do naprawy szkód, przeprosin lub zmiany zachowań.

W psychologii wyrzuty sumienia należą do podstawowych emocji moralnych. Mogą wspierać odpowiedzialne postępowanie i skruchę, lecz także wytwarzać chroniczną samokrytykę, lęk i obniżoną samoocenę, jeśli są nadmierne lub nieproporcjonalne do sytuacji. Kontekst kulturowy i religijny często potęguje znaczenie wyrzutów sumienia, które bywa postrzegane jako sygnał moralnej weryfikacji własnych czynów.

W literaturze i sztukach pięknych pojęcie to służy do analizowania konfliktów moralnych bohaterów, dylematów etycznych oraz mechanizmów skruchy i odnowy. W codziennym języku wyrzuty mogą odnosić się zarówno do cudzych zarzutów, jak i do własnego wewnętrznego głosu osądzającego postępki.

Powiązane pojęcia to poczucie winy, żal i skrucha. Wyrzuty mogą być zarówno adaptacyjne, prowadzące do naprawy, jak i destrukcyjne, jeśli prowadzą do nadmiernego obciążania siebie.