toksyna

Toksyna to substancja trująca wytwarzana przez organizmy żywe, która po dostaniu się do organizmu gospodarza wywołuje szkodliwe skutki. Toksyny mogą mieć charakter chemiczny lub biologiczny i często dzielą się na egzotoksyny (wydzielane na zewnątrz komórek) oraz endotoksyny (składniki błon komórkowych bakterii Gram-ujemnych, uwalniane po rozpadzie bakterii).

Źródła toksyn obejmują bakterie (egzotoksyny takie jak toksyna botulinowa i toksyna tężcowa), grzyby i rośliny (mykotoksyny i toksyny roślinne), a także zwierzęta (neurotoksyny, jady). Niektóre toksyny powstają w żywności podczas przetwarzania i magazynowania, co może prowadzić do zatrucia pokarmowego.

Mechanizmy działania toksyn są zróżnicowane. Niektóre hamują syntezę białek (np. rycyna blokuje enzym rybosomalny), inne zaburzają przekazywanie sygnałów nerwowych i uwalnianie neurotransmiterów (np. toksyna botulinowa, toksyna tężcowa), inne tworzą pory w błonach komórkowych lub zaburzają metabolizm komórkowy. Działanie zależy od dawki, drogi ekspozycji i cech samej toksyny.

Znaczenie w medycynie i bezpieczeństwie publicznym: niektóre toksyny mają zastosowania terapeutyczne w kontrolowanych dawkach (np. toksyna botulinowa w leczeniu pewnych schorzeń mięśni), inne stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Postępowanie w przypadku narażenia obejmuje unikanie kontaktu z toksyną, leczenie wspomagające oraz w niektórych sytuacjach podanie antytoksyny lub odpowiedniego szczepienia ochronnego (np. przeciw tężcowi).

Badania nad toksynami są istotne dla toksykologii, medycyny i bezpieczeństwa żywności, pomagając zrozumieć mechanizmy chorób, opracowywać terapie i zapobiegać zatruciom.