substytucja

Substytucja to pojęcie używane w wielu dziedzinach nauki i techniki, które opisuje zastąpienie jednego elementu innym w danym układzie. Często wiąże się z utrzymaniem ogólnej struktury systemu przy jednoczesnej zmianie jego składnika.

W chemii substytucja odnosi się do reakcji, w których jeden atom lub grupa funkcyjna w cząsteczce zostaje zastąpiony innym. W organicznej chemii wyróżnia się substytucje nukleofilowe (SN1, SN2) oraz substytucje elektrofilowe w pierścieniach aromatycznych. Istotne są mechanizmy, stereochemia i reguły regioselektywności. Substytucje mogą prowadzić do modyfikacji właściwości chemicznych i fizycznych związku, a także do zmian w reaktivności.

W genetyce substytucja nukleotydowa to pojedyncza zmiana w parze zasad DNA lub RNA, polegająca na zastąpieniu jednej zasady inną. Dotyczy transwersji i tranzycji. Skutki bywają różnorodne: mutacja cicha (synonimiczna) nie zmienia kodowanego aminokwasu, mutacja missense zmienia aminokwas, mutacja nonsensowna wprowadza kodon stop. Efekty zależą od lokalizacji mutacji i kontekstu genomu.

W językoznawstwie substytucja opisuje zastępowanie jednostek językowych innymi, na przykład zamianę synonimu, zaimka zastępującego nazwę lub zamianę fonemu w procesach fonologicznych i badań diagnostycznych. W psycholingwistyce i socjolingwistyce substytucje pomagają analizować elastyczność produkcji języka oraz mechanizmy przetwarzania językowego.

Termin ten występuje także w informatyce i kryptografii, gdzie podmiana (substytucja) znaków lub symboli tworzy kod szyfrujący lub model zastępowania w danych.