samenstellingsproces

Het samenstellingsproces, in de Nederlandse politiek meestal aangeduid als formatie, is het proces waarmee na verkiezingen een nieuw bestuur tot stand komt. Het doel is een werkbare coalitie te vormen, een coalitieakkoord op te stellen en de ministeriële portefeuilles te verdelen en te benoemen. Het proces bepaalt welke partijen samen een meerderheid in de Tweede Kamer kunnen vormen en welke beleidsprioriteiten daaruit voortvloeien.

Belangrijke actoren zijn de informateur, de verkenner en de formateur. Een informateur onderzoekt welke coalities mogelijk en bestuurbaar zijn. Soms wordt vooraf een verkenner aangesteld om de haalbaarheid van verschillende coalities te peilen. De formateur is meestal de beoogde premier en leidt de onderhandelingen, wijst ministersposten toe, en presenteert het eindresultaat aan de koning(in) en aan de Kamer.

Het proces kent meerdere fasen: de verkiezingsuitslag en daaropvolgende contacten tussen partijen, de benoeming van een informateur of verkenner, onderhandelingen tussen mogelijke coalitiepartners, het opstellen en presenteren van het coalitieakkoord, en tenslotte de vorming en beëdiging van het kabinet. De rol van de koning(in) is in de praktijk grotendeels ceremoniëel, maar formeel speelt hij/zij een belangrijke rol bij benoemingen en de beëdiging van het kabinet.

Als geen coalitie of meerderheid kan worden gevormd, kan het formatieproces langer voortlopen, of leiden tot een minderheidskabinet of vroegtijdige verkiezingen. In de praktijk worden vaak compromissen en afwijkende afspraken gemaakt om de continuïteit van bestuur te waarborgen.

De term kan ook in bredere zin verwijzen naar de samenstelling van andere organen binnen organisaties, zoals raden of commissies, maar in de politiek wordt hij vrijwel uitsluitend gebruikt voor de samenstelling van het kabinet.