ribose5fosfaat

Ribose-5–fosfaat (ribose-5-phosphate, R5P) is een gefosforyleerde aldopentose, een vijf-koolstofsuiker met een fosfaatgroep aan het C5-atoom. Het fungeert als belangrijke bouwsteen bij de synthese van nucleotiden en nucleïnezuren en als tussenstap in koolhydraatmetabolisme.

R5P wordt vooral gevormd via de pentosefosfaatroute (PPP) in het cytosol. In de oxidatieve tak wordt glucose-6-fosfaat omgezet tot ribulose-5-fosfaat met productie van NADPH; ribulose-5-fosfaat wordt isomeriserend omgezet naar ribose-5-fosfaat. In de niet-oxidatieve tak kunnen glycolytische tussenproducten glyceraldehyde-3-fosfaat en fructose-6-fosfaat worden omgezet naar ribose-5-fosfaat, waardoor de PPP kan worden gekoppeld aan glycolyse afhankelijk van de cellulaire behoefte.

Ribose-5-fosfaat dient als substraat voor de synthese van fosforibosylpyrofosfaat (PRPP) via PRPP-synthetase. PRPP is een essentieel uitgangsmolecuul voor de opbouw van purine- en pyrimidine-nucleotiden en daarmee voor de synthese van DNA en RNA, evenals voor de vorming van diverse cofactoren.

Fysiologisch is de beschikbaarheid van R5P cruciaal voor nucleotide-aanvoer en celgroei. Veranderingen in PPP-activiteit kunnen R5P-niveaus beïnvloeden, wat gevolgen kan hebben voor nucleotidebalans en herstel van genetisch materiaal. Ribose-5-fosfaat wordt doorgaans endogeen geproduceerd; het kan in onderzoeks- of therapeutische contexten als bron voor nucleotide-synthese worden beschouwd.

---